Przesłanki rozwiązania przez Sąd małżeństwa przez rozwód reguluje art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.). Zgodnie z powyższą regulacją wyodrębnić należy przesłanki pozytywne (§ 1), a zatem takie, które muszą zaistnieć, aby Sąd orzekł rozwód, oraz negatywne (§ 2 i 3), czyli takie, których zaistnienie (nawet przy spełnieniu przesłanek pozytywnych) uniemożliwia orzeczenie rozwodu.
I tak, art. 56 k.r.o. stanowi, że:
§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
§ 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
PRZESŁANKI POZYTYWNE:
Wśród pozytywnych przesłanek rozwodu ustawodawca wymienia „trwały i zupełny rozkład pożycia małżonków”. Przesłanki te mają charakter bezwzględny, a zatem stanowią warunek sine qua non dopuszczalności rozwodu. Nadto, wystąpić muszą kumulatywnie.
O trwałości rozkładu pożycia małżeńskiego można mówić w sytuacji, gdy „doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. Ma to być zatem sytuacja nieodwracalna. (por. red. Załucki, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd.1, 2023).
Natomiast rozkład ma charakter zupełny wówczas, gdy wszystkie więzi łączące niegdyś małżonków uległy rozerwaniu. „Zupełność rozkładu pożycia małżonków wiąże się najczęściej z wrogim lub co najmniej niechętnym nastawieniem małżonków do siebie” (por. red. Załucki, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd.1, 2023).
O jakich więziach łączących małżonków zatem mowa? Akceptowane zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie jest wyróżnienie 3 więzi:
a) duchowej – inaczej uczuciowej, na którą składa się łączące małżonków uczucia, miłość i przywiązanie,
b) fizycznej – polegającej na podejmowaniu przez małżonków współżycia seksualnego, oraz
c) gospodarczej – sprowadzającej się do prowadzenia przez małżonków wspólnego gospodarstwa domowego.
Wszystkie te trzy więzi muszą zatem ustąpić, nadto w sposób trwały, aby można było uznać, iż ustanie pożycia małżeńskiego miało charakter zupełny. Dlatego też, składając pozew o rozwód należy wykazać nie tylko to, że więzi te ustały, ale także wskazać moment ustania każdej z nich. W toku postępowania rozwodowego Sąd będzie badał zaistnienie wyżej opisanych przesłanek.
PRZESŁANKI NEGATYWNE:
Wśród negatywnych przesłanek orzeczenia rozwodu, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu, ustawodawca wymienia:
a) wzgląd na dobro wspólnych małoletnich dzieci. Chodzi zatem o sytuację, kiedy za nieorzekaniem rozwodu przemawia dobro dziecka (pochodzącego z tego małżeństwa). Na Sądzie ciąży bowiem obowiązek zbadania czy rozwiązanie małżeństwa przez rozwód spowoduje zagrożenia dla dobra małoletnich dzieci. Analizując czy rozwód oddziałuje na dobro dziecka Sąd bierze pod uwagę takie okoliczności jak m.in.: wiek dziecka, jego stan zdrowia, stosunki z rodzicami czy nawet stopień wrażliwości.
W celu zbadania czy dobro dziecka nie sprzeciwia się orzeczeniu rozwodu Sąd najczęściej dopuszcza dowód z opinii OZSS, czyli Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, składającego się najczęściej ze specjalistów z zakresu psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży.
b) sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Niekiedy orzeczenie rozwodu może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pojęcie to nie zostało ustawowo zdefiniowane, dlatego też w tym zakresie należy odnieść się do orzecznictwa. I tak, w uchwale z dnia 18 marca 1969 r., sygn. akt III CZP 70/66, Sąd Najwyższy wskazał, że:
„sytuacje takie mogą zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych”.
Natomiast w wyroku z dnia 9 października 1998 r., sygn. akt III CKN 573/98, Sąd Najwyższy wskazał, że:
„orzeczenie rozwodu może okazać się sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zwłaszcza wówczas, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga pomocy i rozwód dla niego stanowi rażącą krzywdę. Niekiedy przeciwko udzieleniu rozwodu mogą przemawiać względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złośliwego stosunku do współmałżonka albo na tle innych przejawów lekceważenia małżeństwa i rodziny”.
c) żądanie orzeczenia rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Rozwód nie jest także dopuszczalny, jeżeli z roszczeniem takim występuje małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia z tym, że przesłanka ta nie ma charakteru bezwzględnego, albowiem ustawa przewiduje dwa wyjątki:
a) na rozwód wyrazi zgodę drugi małżonek,
b) odmowa zgody na rozwód przez drugiego małżonka byłaby w okolicznościach danej sprawy sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Oceny odmowy należy dokonywać w odniesieniu do przyczyn rozkładu pożycia oraz z uwzględnieniem okoliczności i zdarzeń, jakie powstały w czasie braku pożycia małżonków (por. red. Załucki, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd.1, 2023).
M. in. w orzecznictwie wskazuje się, że „nie zasługuje na aprobatę odmowa zgody na rozwód, która służy tylko chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się orzeczenia rozwodu i przeszkodzeniu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego (art. 56 § 3 KRO)” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 665/00).
Należy pamiętać, iż w przypadku zaistnienia w realiach konkretnej sprawy jednej z wyżej opisanych przesłanek negatywnych, orzeczenie rozwodu będzie niedopuszczalne. Wówczas Sąd orzekający będzie zobowiązany oddalić powództwo o rozwód.
Literatura i orzecznictwo:
- red. Załucki, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd.1, 2023;
- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1969 r., sygn. akt III CZP 70/66;
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1998 r., sygn. akt III CKN 573/98;
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 665/00.
Najnowsze komentarze